معرفی شیرخشت و خواص درمانی آن - مجله روگذر

نویسنده: صمصام صانعی

شیرخشت یکی دیگر از انواع مان ها است که از گونه های مختلف درختان و گیاهان که مان فراوری می نمایند به دست می آید. نوع تجارتی و مرغوب شیرخشت از درخت زبان گنجشک گل گرفته می گردد. از نظر طبیعتِ شیرخشت بین حکمای طب سنتی و کارشناسان گیاهان دارویی اختلاف نظر وجود دارد. عده ای طبیعت آن را سرد و معتدل دانسته و عده ای دیگر طبیعت آن را کمی گرم و از نظر رطوبت و یبوست معتدل می دانند.

نام علمی:

Fraxinus ornus L.، نام فرانسه درخت Ornier و نام انگلیسی آن Flowering ash می باشد. نام های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، زبان گنجشک، لسان العصفور المزهره و دیش نامیده شده است.

نام فرانسه شیرخشت Manne purgative و نام انگلیسی آن Purgative manna می باشد. نام های دیگر آن به فارسی و در کتب طب سنتی، شیرخشت، شیرخشک، شیر خاشاک و گپ شیر نامیده شده است.

تیره گیاه:

زیتون Oleaceae

نوع گیاه:

درخت

مشخصات ظاهری درخت:

درختی است به ارتفاع حدود 5 متر، برگ های متقابل آن، شانه ای مرکب و دارای 7 تا 15 برگچه بیضی شکل با دندانه های ریز و کمی نوکدار، در انتهای شاخه ها، گل دهنده و گل های آن مجتمع به صورت خوشه ای با گلبرگ های سفید می باشند. میوه اش دراز، باریک، بالدار و شبیه زبان گنجشک است و محتوی یک دانه می باشد.

مشخصات ظاهری شیرخشت:

در اثر نیش زدن حشره ای به نام Cicata orni L. به شاخه های درخت زبان گنجشک گل یا ایجاد شکافی عرضی یا عمقی با چاقو و تبر به قسمت های پایین تنه و ساقه های درخت، شیرخشت با کیفیت تجارتی و مرغوب به خارج درخت ترشح می گردد. رنگ آن سفید مایل به زرد یا قهوه ای و به صورت دانه های نخود متبلور است. بوی آن نامطبوع و کمی تهوع آور بوده و طعم آن ابتدا شیرین و مطبوع است و در دهان خوب حل شده و ایجاد برودت یا سردی مخصوص می نماید. قیمت این نوع شیرخشت (مان) نسبت به دیگر مان ها بیشتر است. شیرخشت به دست آمده از درخت زبان گنجشک گل در حدود 90 درصد شیرخشت مصرفی در دنیا می باشد و از نظر شکل ظاهری به صورت های اشکی متبلور، سوراخ دار، تخته ای یا تکه ای عرضه می گردد.

رویش جغرافیایی:

درخت زبان گنجشک گل که مولد شیرخشت نوع مرغوب می باشد در منطقه ها مدیترانه ای، اغلب منطقه ها ایتالیا و سیسیل انتشار دارد. ضمناً این درخت در بعضی از منطقه ها ایران هم به صورت پرورشی کاشته می گردد.

طبیعت:

از نظر طبیعتِ شیرخشت بین حکمای طب سنتی و کارشناسان گیاهان دارویی اختلاف نظر وجود دارد. عده ای طبیعت آن را سرد و معتدل دانسته و عده ای دیگر طبیعت آن را کمی گرم و از نظر رطوبت و یبوست معتدل می دانند.

ترکیبات شیمایی و مواد موجود در شیرخشت:

در شیرخشت مترشحه از درختان زبان گنشجک گل و معمولی، گلیکوزید و گلوکوز، دکستروز، ساکارز، مانیت و میزان کمی ماده چرب، مانیتول، سیکورین، اسکولین، صمغ، تانن و اسانس تشخیص داده شده است.

نحوه مصرف:

رایج ترین نحوه مصرف شیرخشت، حل کردن آن در آب گرم می باشد.

خواص درمانی:

نرم نماینده سینه و خلط آور، مسهل صفرا و اخلاط و مقوی کبد، تصفیه نماینده خون و برطرف نماینده خشونت سینه و حلق، ضد تب و برطرف نماینده زردی نوزادان در بدو تولد، تقویت نماینده احشاء داخل شکم و نرم نماینده، مغذی و حفظ نماینده بدن در برابر تشعشات اتمی، از بین برنده خشونت شش ها و کاهنده حرارت معده، قلب و کبد می باشد. ضمناً برای بیماری های دستگاه تنفسی، معده و روده ها، برونشیت، سرفه، عطش و بعضی از ناراحتی های بچه ها بخصوص یبوست هم مفید است. مصرف شیرخشت هیچ گونه ضرری ندارد حتی خانم های باردار، مادران شیرده و بچه ها هم می توانند از آن استفاده نمایند. برای برطرف زردی نوزادان یک گرم شیرخشت را در کمی آب جوشیده سرد شده حل نموده و سه بار در روز به نوزاد بخورانید.

منبع مقاله :

صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.

منبع: راسخون