این بار به روایت رهبری - مجله روگذر

مستندی که از زاویه ای جدید به موضوع مدافعان حرم می نگریست و صندلی والای آنان و خانواده های صبورشان را در کلام رهبری جست وجو می کرد. مستندی که گرچه به مساله مقاومت و حرکت خطیر رزمندگان اسلام در برچیدن داعش از منطقه می پرداخت اما وجوه جالب و کمتر دیده شده ای از سلوک رهبر معظم انقلاب در برخورد با یادگاران و خانواده های شهدا را هم به نمایش می گذاشت. درباره ابعاد مختلف این مستند با محسن اردستانی، کارگردان آن به گفت وگو نشستیم.

طرح ابتدایی مستند مبتنی بر معرفی مدافعان حرم از مدخل ملاقاتهایشان با رهبری است. چطور به این طرح رسیدید و آیا به ایده های دیگری هم فکر کردید؟

به طور کلی ما همواره ابتدا متن می خوانیم و سپس طرحی را آماده می کنیم و بعد از آن وارد مرحله راف کات می شویم. نکته این که در این مستند، معین فرم کاملا به عهده خود من بود و انتخابم را برای روایت به این شکل به انتها رساندم. البته انتخاب های دیگری هم وجود داشت. مثلا علی صدری نیا در مجموعه مستند غیر رسمی از مصاحبه های ضبطی استفاده کرد یا مهدی نقویان در مجموعه در لباس سربازی با فرم نریشن جلو رفت. در این مورد انتخاب من این بود که این فرم نسبتا سخت تر را استفاده کنم و با همان راش های موجود، روایتم را پیش ببرم. البته امکان دارد برای قسمت های بعدی که ساخته می گردد، از فرم های دیگری استفاده کنم اما به هرحال این انتخاب کاملا سلیقه خودم بود.

این انتخاب خاص، چقدر به کار یاری کرد و چقدر سختی داشت؟

یکی از مشکلاتی که در این فرم پیش می آید این است که محدودیت ها به شدت بالا می رود. یعنی اگر بخواهید ریتم را حفظ کنید اما زمان مستند مثلا از 30دقیقه بالاتر برود، عملا کار سخت تر می گردد چون به منابع مشخصی محدود هستید مگر آن که از موسیقی بهره ببرید و پاساژهای مختلف را در کار تکرار کنید، چون متریال محدود است. اما به هر حال با این ابزارها امکان حفظ ریتم برای مستندساز بیشتر است و راحت تر می تواند زمان کلی فیلم را به شکل منعطف ببندد. به علاوه معمولا ابتدا یک اتود در راف کات زده می گردد و مستندساز متوجه می گردد چیزی در محتوا یا فرم اثر کم است و در نتیجه، نریشن یا مصاحبه را می افزاید اما من عملا محدود بودم به 28 ملاقات و باید تمام حرف هایم را با محتوای موجود در آنها می زدم.

به همه راش ها دسترسی داشتید و انتخاب راش ها چه مبنایی داشت؟

از سال 1392 تا 1398 رهبری در محل حسینیه شماره2 بیت رهبری، 28 ملاقات با خانواده های مدافعان حرم داشته اند. اما حضرت آقا ملاقاتهای دیگری هم در این فاصله داشته اند که مثلا در منازل شهدای مدافع حرم رخ داده و چهار ملاقات هم با فاطمیون در حرم مطهر رضوی صورت گرفته است. من به همه اینها دسترسی داشتم اما تصمیمم این بود که از این لوکیشن حسینیه شماره 2 بیرون نروم.

محاسن این فرم انتخابی شما چه بود؟

من دوست داشتم با نریشن این کار را جلو ببرم و حتی موضوعات را فهرست نموده بودم که موردی مثل پدرانگی رهبری یا موارد دیگر در آنها وجود داشت. اما بعد فکر کردم چنین موضوعاتی اگر به شکل نریشن روایت گردد، شعاری خواهد شد و تصمیم گرفتم به جای این که من بگویم مردم خودشان با چشم ببینند. در واقع خواستم هر واسطه ای حتی خودم را در ارتباط میان مخاطب و رهبری از سر راه بردارم و روایتم طوری باشد که هر نوع واسطه گری را حذف کند و مردم را مستقیما در ارتباط با روحیه و رفتار رهبری قرار دهد. در مدل راوی محور من این امکان را دارم حتی یک شهید را راوی مستند قرار دهم یا حتی یکی از خانواده ها، مادران یا فرزندان شهدا، راوی باشند. اما من هر کدام از این فرم ها را هم انتخاب می کردم باز مخاطبی می توانست بپرسد که مثلا چرا آرشیوی جلو نرفتی. به هرحال بخشی از آن سلیقه است و البته ممکن است من هم در قسمت های بعدی سراغ فرم متفاوتی بروم.

علت برجستگی وجه پدرانه رهبری در مستند چیست؟

من این مستند را قبل از پخش تلویزیونی برای گروه ها و افراد مختلفی نمایش دادم. برخی معتقد بودند این حواشی در مستند کمی زیاد است. من این حواشی را به عنوان متن اصلی در کار نیاوردم بلکه در سه برهه از اثر به آنها پرداختم چون حالت خوش مشرب تر و طنازانه تری دارد و می تواند خنده روی لب مخاطب بیاورد. یک علتش این بود که این حواشی اصطلاحا نمک کار و انعکاسی از خود جلسات بود. در واقع اگر بخواهم این اثر را در یک جمله خلاصه کنم می گویم اشک و لبخند و حماسه. یعنی ممکن است کسی قبل از آن نگاه کند به خودش بگوید از آن مستندهایی است که باید بنشینی و گریه کنی اما اتفاقا قصد من برعکس بوده است و آن را تبدیل نموده ام به سه برهه تا بتوانم همین فضا را ایجاد کنم.

پیش از فراوری مستند، به جنس مخاطبی که قرار است آن را ببیند به خصوص مخاطب عام تلویزیونی توجه داشتید؟ آیا مخاطب خاصی را در نظر داشتید؟

ما سال 1394 ملازمان حرم را ساختیم. چون خودم در این رابطه سفرهای متعددی به خارج از کشور داشته ام، اگر از من می پرسیدند قرار است فیلمی درباره مدافعان حرم بر پایه احساسات برای شیعیان یا اهالی ترکیه پخش گردد، نظرت چیست، قاطعانه رد می کردم و می گفتم درست نیست. باید برای مخاطب خودش ساخته گردد. آن هم ترکیه ای که در بحث محور مقاومت با روینمودهای ما همراه نیست. اما جالب است ما بازخوردهای بسیار غیرمنتظره و مثبتی از همین شیعیان ترکیه داشتیم. حرفم این است بحث مدافعان حرم، بحث خون دادن برای آرمان یک مساله عمومی است. این که برخی از استدلال ها یا قاطبه کار را خودم معترفم که در درجه اول برای خانواده های شهداست اما با این حال قائلم که بخش های زیادی از کار مانند همین بخش های پدری حضرت آقا اتفاقا برای مخاطب عام است. اتفاقا مواردی هم بازخوردهایی داشته ایم که این موضوع را تایید می نماید و به ما گفته اند این جنبه از رفتار و منش حضرت آقا را ندیده بودند و برایشان بسیار جذاب بوده است.

اساسا به نظر خودتان کار بیشتر برای معرفی شهدای مدافع حرم است یا مثل مستند غیررسمی قرار است با جنبه های دیده نشده ای از رهبر انقلاب آشنا شویم؟

اگر از من بپرسید به نظرم این مستندی درباره مدافعان حرم است که راوی آن حضرت آقاست. یعنی نسبت میان این دو مطرح است و این که مدافعان حرم را از دریچه نگاه رهبری بشناسیم و انتخاب فرم نریشن محور یا مصاحبه محور بودن نیز یک سلیقه فرمی بود که در قسمت اول من این تصمیم را گرفتم.

فکر می کنید این مستند توانسته است به سوالات بخشی از مخاطبان درباره سوریه و مقاومت پاسخ بدهد یا اساسا شما چنین رسالتی را در این اثر برای خودتان متصور بودید؟

اول باید پرسید آیا باید در یک اثر همه حرف ها را بزنیم؟ من به این قائل نیستم. هر مستندی یک سری کارنمودهایی دارد. این سوالات چرا سوریه؟، چرا مقاومت؟ و امثالهم آیا در یک مستند 40دقیقه ای در می آیند؟ ما در بخشی درباره مدافعان حرم از اهل تسنن و مبارزه دوشادوش شیعه و سنی حرف می زنیم یا در جایی از زبان رهبری اشاره می گردد که اگر در سوریه دفاع نمی کردیم باید در خاک ایران می جنگیدیم. مسائلی از این دست که خیلی هم مهم و اساسی هستند در فیلم مطرح می شوند که بخشی از بار قانع کردن را به دوش می کشد.

منبع: فاطمه ترکاشوند - ادبیات و هنر / روزنامه خبرنگاران