سازگاری یا ناسازگاری نظریۀ منشأ انواع با خداباوری - مجله روگذر

حسینی در ابتدا به یک سری رویدادهای تاریخی مهم در زندگی داروین اشاره نمود، از نظر وی ازدواج داروین به دلیل گرایش های مذهبی زیادی که همسر داروین داشته و تأثیری که بر او گذاشته، رویداد مهم زندگی داروین تلقی می گردد. از دیگر رویدادهای مهم زندگی داروین می توان به سال 1802 که خلاصه ای از منشأ انواع چاپ می گردد و سال 1856که بخش اعظمی از این کتاب به چاپ می رسد، اشاره نمود. همچنین در 1858 والاس نامۀ مشهور خود را به داروین نوشت که در آن نامه والاس به صورت کاملاً تصادفی از اصطلاح انتخاب طبیعی استفاده نموده بود و والاس در آن نامه داروین را برای مدتی از انتشار کامل کتاب پشیمان می نماید. در 1858 سمیناری برگزار می گردد و مقالۀ مشترکی بین داروین و والاس در آن سمینار قرائت می گردد.

این استاد دانشگاه اوج ناسازگاری عقاید خداباوری با نظریۀ تکامل داروین را مربوط به اصل انتخاب طبیعی می داند و اعلام کرد: برخی کتاب منشأ انواع و نظریۀ تکامل را مهم ترین رویداد بشری می دانند. وی با تأکید به این نکته که انتخاب طبیعی از ابتدا مورد توجه داروین بوده است، توجه به غیر شعورمند بودن و غیرمتعین بودن انتخاب طبیعی را یکی از بحث های این کتاب می داند.

حسینی بر این عقیده است که داروینیسم بسیار بالاتر از کپرنیکینی یا نیوتونینی است. از نظر او این نظریه، نظریه ای است که با همه چیز ارتباط دارد، از رفتار ما گرفته تا تمام محیط ما را در بر می گیرد. یکی از پر مطلب ترین کتابها، همین کتاب منشأ انواع است. جای تعجب است که این کتاب ورود خیلی خوبی در ایران نداشته است، فقط یک ترجمه از این کتاب وجود دارد. چرا ورورد این کتاب که به غیر از زیست شناسی تمام حوزه ها را شامل می گردد در ایران اینقدر ضعیف بوده است؟

حسینی دربارۀ نکتۀ اصلی و استدلال مهم در این کتاب گفت: نکته ای که در این کتاب باید مورد توجه قرار بگیرد این است که داروین در کل این کتاب به دنبال مطرح کردن تنها یک استدلال بوده است که این ایدۀ اصلی یا استدلال همان انتخاب طبیعی است. داروین می خواهد نشان دهد که در تنازعی که برای بقاء اجرا شده کدام گونه ها برتری لازم برای بقاء را داشته اند.

وی همچنین دربارۀ نسخه های مختلف منشأ انواع گفت: از شش نسخۀ موجود از این کتاب اولین نسخه اصلی ترین و مهم ترین نسخه تلقی می گردد به دلیل اینکه در این نسخه داروین به صورت کاملاً واضح و مبرهن از انتخاب طبیعی سخن گفته است . در نسخۀ اول باید به دنبال ایده های انقلابی داروین بود. در نسخۀ پنجم و ششم از اصطلاح بقای انسب یا به تعبیر دیگر بقای اصلح استفاده گردیده است. بنا به تعبیر داروین بقای انسب همان چیزی است که باعث اتنخاب طبیعی و بقای نژاد برتر می گردد.

استاد فلسفۀ دانشگاه شریف در ادامه نظر داروین دربارۀ صندلی انسان را اعلام کرد که داروین ذکر نموده که از همان روزی که به نظریۀ منشأ انواع رسیده است انسان را از این نظریه مستثنی نمی دانسته است، پس بنابراین مقام انسان و صندلی انسان مثل بقیۀ گونه های زیستی در کارهای اولیۀ داروین مورد توجه بوده است و هیچ تمایزی بین منشأ انسان و گونه های دیگر وجود نداشته است.

حسینی برای اثبات ناسازگاری نظریۀ تکامل با خداباوری به بخش هایی از متن کتاب اشاره نمود و گفت: در نسخۀ اول داروین از اصطلاح دمیده شدن استفاده نموده است و بیان می نماید که حیات از جایی دمیده گردیده است و برای کسانی که ضد خداباوری هستند معمایی ایجاد می نماید که چرا داروین از این تعبیر استفاده نموده است؟ در نسخۀ دوم این کتاب به جای دمیده شدن از واژۀ آفریدگار استفاده گردیده است. داروین هنگام بحث دربارۀ مادۀ اولیه یا شرایط اولیۀ حیات این تعبیر را به کار برده است. اما این تعبیر هیچ چیزی دربارۀ خداباوری داروین نیست، به این دلیل که داروین این تعابیر را برای راضی نگه داشتن دینداران به ویژه همسر خود ،که شریک علمی او نیز محسوب می گردد، به کار برده است. پس تعبیری که از آفریدگار آورده است نمی تواند هیچ دلیلی بر خداباوری داروین داشته باشد. در جای دیگری هم از اصطلاح مخلوق اول استفاده گردیده که تعبیری کاملاً الهیاتی دارد در نسخه پنجم به جای مخلوق اول از مادۀ اولیۀ حیات استفاده نموده است.

وی ادامه داد: همچنین برخی معتقدند اگر داروین خداباور نبوده لااقل می توان او را دئیسم دانست به این دلیل که چنین تفسیر نموده اند که داروین در اواخر کتاب به این نکته اشاره نموده است که هرچه به عقب بر میگردیم نمیتوانیم ریشۀ اصلی و اولیۀ موجودات را بیابیم اما می توان گفت که مادۀ اولیه ای برای حیات وجود داشته و بعد شرایط و علل ثانویه متعلق به خود موجودات است.

اما از نظر این استاد دانشگاه باز اینجا صحبت از یک ذهن برتر نیست و نمی تواند دئیست بودن داروین را نشان بدهد.

حسینی در ادامه به تعابیر مختلف دربارۀ انتخاب طبیعی پرداخت و گفت: چند تعبیر وجود دارد که انتخاب طبیعی به وضوح در مقابل خالق است؛ در تعبیر اول استدلال تمثیلی را رها نموده و می گوید چیزی که باقی می ماند انتخاب طبیعی است و انتخاب طبیعی تابع یک سری قوانین ثابت است اینکه این قوانین در نظریۀ داروین چیست جای بحث دارد. در جای دیگری که داروین مقابل الهیات قرار می گیرد مسئلۀ رنج است، معتقد است رنج را نمی توان با الهیات شرح داد.

وی اضافه کرد: از نظر او کل موجودات زیستی رنج را درک می نمایند. پس طبق گفته های داروین مسألۀ رنج را می توان با تکامل داروینی شرح داد و اشاره میکند که نمی توان با خداباوری مسألۀ رنج را تبیین کرد و رنج باعث کمال اخلاقی نمی گردد و بنابراین نمی توان از خدا در تبیین ساختار حیات استفاده کرد اما از انتخاب طبیعی می توان استفاده کرد. اینها شواهدی است که نشان می دهد چه ناسازگاریهایی وجود دارد. بر مبنای تفسیر فلسفی هرشلی که داروین از آن استفاده نموده است فقط یک عامل در شکل گیری و بقای موجودات نقش دارد و آن انتخاب طبیعی است. داروین برای استدلال انتخاب طبیعی از استدلاهای مربوط به انتخاب مصنوعی یا همان شیوۀ مورد استفاده توسط کشاورزان در کشت محصولات استفاده می نماید.

حسینی با اشاره به اینکه مسألۀ انتخاب طبیعی و بحث های فلسفی پیرامون آن بسیار زیاد است به برخی از این بحث ها پرداخت؛ از جملۀ این بحث ها این است که ما چقدر لامارکی هستیم چقدر داروینی؟ یعنی انتخاب طبیعی محض تا نگاه لامارکی. واترلس معتقد است که در منشأ انواع اصولی وجود دارد که می تواند جایگزین انتخاب طبیعی باشد مانند عبارت مربوط به استفاده یا عدم استفاده از یک اندام بدن جاندار که می تواند در نسل های بعد نیز تأثیر بگذارد. برخی دیگر مانند کورس معتقدند که درخت حیات را می گردد با خداباوری سازگار کرد اما انتخاب طبیعی از درون با خداباوری ناسازگار است. استدلالی که از طریق انتخاب مصنوعی گردیده باعث ایجاد بحث های فلسفی مختلفی گردیده است.

وی اضافه کرد: برخی گفته اند که هرچند این استدلال تمثیلی است اما معتبر است. برخی دیگر معتقدند که این استدلال بیشتر قیاس است یعنی نتیجۀ ضروری می دهد، یا برخی بر این عقیده اند این یک استدلال از طریق بهترین تبیین است و برخی دیگر معتقدند کاملاً استقرایی است یعنی همان چیزی که در نگاه اول به استدلال داروین به ذهن می رسد. یکی دیگر از بحث هایی که وجود دارد این است که آیا انتخاب مصنوعی قبل از انتخاب طبیعی بوده و یا بعد از آن برای اینکه تأییداتی بر انتخاب طبعی باشد داروین مطرح نموده است؟ نکتۀ دیگری که در انتخاب طبیعی اهمیت دارد بحث علیت است که به هیچ عنوان آن را نمی توان با غایت شرح داد. انتخاب طبیعی تعبیر بسیار روشنی دارد که همان نگه داشت تغییرات مثبت و کنار گذاشتن تغییرات مضر است.

این استاد فلسفه عقیده دارد که انتخاب طبیعی یک قانون نیست بلکه یک فرایند است و نظر داروین را اعلام کرد که بر اساس آن: با انتخاب طبیعی تجمعی از تغییرات بسیار آهسته به وسیلۀ طبیعت داریم، هرچند در انتخاب طبیعی لحظه به لحظه طبیعت مشغول فعالیت و ایجاد تغییرات است اما این تغییرات را بسیار آهسته انجام می دهد و در زمان طولانی شاهد این تغییرات خواهیم بود و در زمان طولانی پدیده های پیچیده قابل تبدیل به پدیده های ساده هستند پس نیازی نیست که یک امر پیچیده را به امر پیچیده تری مانند خدا وابسته کنیم.

حسینی گفت: در خاتمه می توان گفت که چیزی که ناسازگاری این کتاب با خداباوری را نشان می دهد این تعبیر لاشعوری است که نشان می دهد انتخاب طبیعی هیچ غایتی را دنبال نمی نماید، گرچه منظم پیش می رود و سازنده است اما واقعا دارای شعوری نیست که بر اساس آن یا قدرت از قبل مشخص گردیده ای هدف و مسیری را طی کند.