عمارت های قدیمی تهران؛ گذری به شهر فرنگ قاجار - مجله روگذر

به همین دلیل از اوایل دوران قاجار دیگر معماران توانمند ایرانی بودند که شهر را، چون بوم نقاشی به عمارت های دیدنی مزین می کردند. هرچه شرایط اقتصادی صاحب زمین بهتر و یا از طبقه اشرافی تری بود، عمارت با جزئیات و زیبایی های بیشتری برایش ساخته می شد.

امروزه از آن گنجینه های معماری تنها تعداد کمی باقی مانده است. اگر پایتخت نشین هستید و یا در شهر زیبای تهران به دنبال دیدنی های تاریخی می شد، بازدید از این عمارت ها را از دست ندهید.

معماری بومی را می توان دلیلی بر وجود آرامش در هر شهر و دیار دانست. عمارت ها مکان هایی برای زندگی بودند که به طور کامل با موقعیت جغرافیایی منطقه ای که در آن ساخته می شد، همسو بودند. شاید به همین دلیل است که به اصطلاح امروزی، آن ها را مکان هایی پر از روح و طراوت می دانیم.

جایی که نه از سرمای رنگ سیمان خبری هست و نه از طبقاتی که یکی پس از دیگری بر بالای هم نهاده شده اند. با این مطلب همراه باشید تا آلبوم قدیمی ترین عمارت های باقی مانده در شهرتهران را ورق بزنیم.

عمارت ارباب هرمز، موزه گرافیک ایران

اگر انتظار دارید که عمارت های ماندگار تهرانی را تنها در مرکز شهر ببینید، باید بگوییم که اشتباه نموده اید. عمارت ارباب هرمز یکی از زیباترین عمارت های قدیمی تهران است که در محدوده تهرانپارس و در منطقه شرق نهاده شده است. قدمت این عمارت را مربوط به دوره قاجار می دانند و علت نام گذاری آن نیز نام صاحبش بود. هرمز آرش یکی از زرتشتیان محله خیر آباد یزد بود که او را ارباب هرمز می نامیدند.

ارباب هرمز مانند دیگر زرتشتیان ساکن یزد، یکی از افراد نیکوکار و خیر بود که این عمارت را برای خود و همسرش خرید و پس از آن محله های اطراف عمارت را خیابان کشی و امکانات عام المنفعه ای مانند درمانگاه، مرکز پلیس، منابع آب، مدرسه و... را ایجاد کرد. عمارت ارباب هرمز با نمای آجری و رنگ گرم، ستون های سفید و زیبا و شیشه های رنگارنگ از سال 1393 به موزه گرافیک ایران تبدیل شد. این موزه همچنین اولین موزه طراحی گرافیک در آسیا است و برخی از اتاق های آن سالانه میزبان نمایشگاه های مرتبط با این حوزه است.

عمارت مسعودیه، در ستایش معماری

پیش از ورود به عمارت باید بدانید که به یکی از عمارت های اصیل تهران با فضاسازی منحصر به فرد و سازه ای دوست داشتنی روبه رو هستید. عمارت مسعودیه ساخته دست قاجار ها است و در حقیقت محلی برای اقامت حاکم اصفهانی در تهران خوش آب و هوای آن روزگار بوده است. این حاکم، مسعود میرزا نام داشت و فرزند ناصرالدین شاه بود. به همین دلیل نام عمارت را مسعودیه گذاشتند و این نام تا امروز هم در دفتر تاریخ عمارت باقی مانده است. دو قسمت اندرونی و بیرونی عمارت فضا هایی هستند که می توانید از آن ها دیدن کنید. عمارت مسعودیه در نزدیکی میدان بهارستان نهاده شده و به دلیل گچبری های منحصر به فرد و معماری قاجاری و استوارش یکی از مهم ترین دیدنی های تهران به حساب می آید.

عمارت قوام السلطنه، سرای باشکوه سیاستمدار ایرانی

این عمارت در میان خانه های قدیمی تهران کمی شناخته شده تر است. عمارت تاریخی قوام السلطنه که متعلق به احمد قوام، سیاستمدار پرنفوذ و توانا بود که در هر دو دوره قاجار و پهلوی فعالیت داشت. این خانه که امروزه از آن به عنوان موزه آبگینه و سفالینه استفاده می شود، در میانه خیابان سی تیر نهاده شده و سبک آن تلفیقی از معماری ایرانی و اروپایی است. منبت کاری ها، گچبری ها، در های چوبی آمیخته با شیشه و تزئینات ستون ها همگی برگرفته از ذوق و سلیقه معماران ایرانی است و کف پوش ها، پله ها و ورودی تالار ها نشان از معماری اروپایی به ویژه روسی دارد. در هنگام بازدید از عمارت قوام می توانید از سفالینه ها و ظروف شیشه ای که از زمان پیش از صفویان جمع آوری شده اند نیز دیدن کنید.

عمارت عین الدوله، میزبان نگارخانه برگ

اگرچه این عمارت در میان برگ های تاریخ و دیدنی های تهران محلی شناخته شده نیست، اما در گذشته یکی از بنا های مهم سیاسی در تهران بوده است. قدمت این عمارت مانند دیگر عمارت هایی که گفته شد به دوران قاجار باز می شود و در حساس ترین دوره های قاجار، یعنی در هنگام تغییر حکومت و واگذاری آن به پهلوی ها بصیر الدوله و خانواده اش که به خانواده هروی شناخته می شدند در آن اقامت داشتند. یکی از اتفاقات مهمی که در حصار آجر های این خانه روی داده است، برگزاری کنفرانس تهران در زمان جنگ جهانی دوم بود. امروزه در این عمارت می توانید شاهد آثار هنری باشید که در قالب نگارخانه برگ در آن به نمایش در آمده است.

خانه امیر بهادر، سرای آرامش وزیر جنگ

کافی است قدم به این خانه 200 ساله با حال و هوای آرام و مجسمه هایی از چهره های فرهنگی و گچبری های ظریف و زیبایش بگذارید تا تصور کنید که عمارتی متعلق به یکی از ادیبان دوران قاجار است. اما در حقیقت این عمارت محل زندگی امیر بهادر، وزیر جنگ مظفرالدین شاه و پیشکار سابقش بود. مردی که مخالف مشروطه بود و بعد از به توپ بستن مجلس، پادشاه لقب سپهسالار اعظم را به او پیشکش کرد. امیر بهادر بر خلاف زندگی پر از هیجان و خشونتی که داشت، از دوستداران ادبیات ایران بود. در روایت های تاریخی آمده است که تعداد بسیار زیادی از شاهنامه را در میان مردم توزیع کرد تا اشعار فردوسی در خانه ایرانیان جا بگیرد. این عمارت در سال 80 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه سلطان بیگم، لذت تماشای آینه کاری های معماری قاجار

همه عمارت های قاجاری معماری منحصر به فرد خود را دارند. گرچه بخش هایی از هر عمارت با یکدیگر مشترک است، اما می توان گفت هر معمار و گچبری امضای مخصوص خود را در ساخت هر خانه تاریخی به جا گذاشته است. خانه سلطان بیگم شجاعی یکی عمارت های قاجاری تهران است که می توان بیش از هر عمارت تهرانی دیگر در آن آینه کاری و زرق و برق را به تماشا نشست. این خانه متعلق به خواهر همسر احمد شاه و همسر تفنگدار پادشاه و دارای بادگیر، تالار آینه و گچبری هایی با الهام از طبیعت است. این بنا امروزه به خانه موزه بازار تبدیل شده و برای عموم قابل بازدید است.

عمارت پیرنیا، هر خشت یک روایت تاریخی

خانه مشیرالدوله یا عمارت پیرنیا را می توان روایتگر بخش های مهمی از تاریخ دانست. در اسناد و خاطرات تاریخی بیان شده که در این عمارت بود که رضا خان زانو زد، در این عمارت نظامنامه حق ویزا و سایر تصدیقات اتباع ایرانی نگارش و امضا شد و بسیاری دیگر از اتفاقات ریز و درشت تاریخی در این مکان رخ داد. اما بخش ثبت شده تاریخ نشان می دهد که این خانه منزل حسن پیرنیا، نگارنده نخستین کتاب تاریخ باستان ایران و نخستین قانون مدون بین المللی به زبان فارسی بود. امروزه این عمارت در اختیار دانشگاه علوم پزشکی نهاده شده است و بازدید از بخش های داخلی آن برای گردشگران مقدور نیست.

موزه مقدم، خانه اشیای تاریخی

موزه مقدم را می توان یکی از عمارت های قاجاری شناخته شده در پایتخت دانست. زیرا در سال های اخیر مرمت شد و مورد پسند گردشگران تهرانی نهاده شد. این موزه در حقیقت خانه محمد تقی خان احتساب الملک، از درباریان ثروتمند قاجاری است. علت نام گذاری این خانه این است که بعد ها، عمارت در اختیار محسن مقدم، فرزند او و یکی از اساتید باستان شناسی ایران نهاده شد. خانه مقدم این روز ها پذیرای گردشگران برای تماشای اشیای تاریخی با ارزشی است که در آن به نمایش درآمده. نمایشگاهی که بخش زیادی از آن را خود محسن مقدم با وسواس و دانش راه اندازی نموده و هنوز هم بازدیدکنندگان خود را دارد. این خانه در فهرست آثار ملی ایران نیز به بت رسیده است.

خانه وارطان، ایستاده بر ستون های معماری مدرن

بعد از دیدن این همه عمارت قاجاری وقت آن رسیده که پا به دنیای مدرن تری بگذارید. خانه وارطان عمارتی قاجاری نیست. اما می توان آن را در دسته معماری های مهم شهر تهران آورد. بنایی که معمار ایرانی ارمنی تبار به نام وارطان هوانسیان معماری آن را به عهده داشت و حالا دانشجویان معماری این خانه را با نام وارطان می شناسند. او یکی از پایه گذاران معماری مدرن در ایران بود و تفاوت این خانه 80 ساله با بنا های هم نسلش نیز همین است و به سبک آرت دکو ساخته شده. شما می توانید از این بنا دیدن کنید و در کافه حیاط آن خستگی از تن به در کنید. در اتاق های این مجموعه نیز گالری های متفاوتی برپا می شود. این مجموعه در خیابان طالقانی نهاده شده و یکی از خانه های فرهنگ پایتخت به حساب می آید.

این تنها بخشی از عمارت های دست نخورده و کهنسال کلان شهر زیبای ایران است. بنا هایی که شناسنامه بخش مهمی از تاریخ شهر است. در طول تاریخ و با آپارتمان نشینی بخش زیادی از هویت شهری در حال از بین رفتن است؛ در هنگام بازدید از این ثروت های تاریخی، مراقب آن ها باشید.