تصمیم های سیاسی بیشتر از تحریم به صادرات ایران لطمه می زند - مجله روگذر

شرایط بازارهای هدف، قیمت، میزان صادرات و سهم ایران از بازارهای هدف در حوزه محصولات شیر، پنیر، ماست و خامه بررسی شد. در ابتدای نشست محمدمهدی فارسی گزارشی با عنوان بررسی فرایند صادرات محصولات لبنی ارائه کرد. او در این گزارش شرایط تولید و صادرات شیر در سطح جهان، کشورهای مهم تولیدکننده و صادرکننده شیر تازه، شناسایی مهم ترین محصولات لبنی صادراتی ایران، تولید و صادرات محصول پنیر در ایران، کشورهای مهم تولیدکننده و صادرکننده پنیر، شناسایی مقاصد صادراتی پنیر ایران، رقبا ایران در مقاصد صادراتی و شرایط تولید پنیر در برخی از کشورهای رقیب را بررسی کرد.

به گفته فارسی، سهم شیر و محصولات لبنی ایران از کل تولید محصولات کشاورزی در حدود 8.5 درصد است. این محصول از نظر مقدار سهمی حدود 15 درصد از صادرات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده است.

فارسی در بخشی از گزارش خود رتبه کشورهای تولیدکننده شیر را براساس اطلاعات فائو بررسی کرده است؛ هندوستان با میانگین تولید 156 میلیون تن شیر، رتبه اول را در تولید این محصول دارد؛ آمریکا با میانگین تولید 96 میلیون تن رتبه دوم و پاکستان با میانگین 41 میلیون تن رتبه سوم را در جهان دارد. رتبه ایران در میان کشورهای تولیدکننده شیر در سطح جهان 23 است که حدود 7.5 میلیون تن شیر در سال تولید می کند.

در بخشی از این گزارش سهم استان های برتر تولیدکننده شیر بررسی شده است: اصفهان با 12.2، تهران با 10.8 خراسان رضوی با 9.6، فارس با 5.8، قزوین با 5.2، آذربایجان شرقی با 5.1، مازندران با 4.7، آذربایجان غربی با 3.7، البرز با 3.6، گلستان 3.5، خوزستان 3.2، استان مرکزی 2.7، اردبیل 2.6 و یزد 2.3 درصد از کل سهم شیر ایران را تولید می کنند.

بعد از بررسی شرایط تولید شیر و سهم ایران از تولید جهانی شیر، سهم گروه های مختلف محصولات لبنی از ارزش صادرات بررسی شد. همچنین شرایط صادرات ماست، شیر و خامه با چربی بیش از 6 درصد، شیر و خامه با چربی بین 1 تا 6 درصد، شیر و خامه به صورت پودر و پنیر بررسی شد.

فارسی در این گزارش به میزان تولید پنیر اشاره کرد: بزرگ ترین تولیدکننده پنیر آمریکا با 5 میلیون تن، فرانسه با 1.8 میلیون تن در رتبه دوم، هلند با 1.4 میلیون تن در رتبه سوم و ایران رتبه چهل و هفتم را دارد. از طرفی میزان صادرات پنیر در سال های 1384-1397 فرایند صعودی داشته است با افزایش پانزده برابری میزان صادرات. گفته می شود سهم ایران از صادرات جهانی پنیر در سال 2018 1.37 است که در سال 2006 این رقم 0.27 بود.

در بخشی از این گزارش قیمت جهانی و قیمت صادراتی پنیر ایران بررسی شد؛ متوسط قیمت پنیر صادراتی ایران از میانگین قیمت پنیر در سطح جهانی در حدود 1500 دلار کمتر است. اما برخی در بررسی این مسئله عنوان کردند که نوع پنیر صادراتی کشورهایی مانند هلند و فرانسه با پنیر ایران متفاوت است و این تفاوت قیمت نه در کیفیت پنیر که بلکه به دلیل نوع پنیر است.

مهم ترین مقصد صادراتی ایران کجاست؟

آن طور که از این گزارش برمی آید عراق افغانستان و ترکمنستان مهم ترین مقاصد پنیر صادراتی ایران هستند و در این بین قیمت هر تن پنیر صادراتی به کشور ترکمنستان نسبت به سایر مقاصد صادراتی کمتر است.

ایران، ترکیه، عربستان، اردن، آلمان، مجارستان، عربستان صعودی و امارات متحده عربی مهم ترین کشورهای صادرکننده پنیر به عراق هستند. سهم ایران از کل ارزش واردات محصول پنیر در عراق در سال 2018 برابر 72 درصد است. بیش از 71 درصد از نیاز کشور عراق به پنیر (58 هزار تن) از طریق ایران (42 هزار تن) تأمین می شود.

در بخش بعد از این گزارش شرایط تعرفه واردات پنیر به عراق بررسی شده است؛ کانادا 245 درصد تعرفه می پردازد، ترکیه 135 درصد، ایران 65 درصد و عربستان سعودی صفر درصد.

افغانستان مقصد دوم پنیر ایران

افغانستان مقصد بعدی پنیر ایران است؛ در سال 2018 در حدود 95 درصد از بازار کشور افغانستان در اختیار ایران بوده است. تعرفه واردات پنیر به کشور افغانستان از کانادا 245 درصد، ترکیه 125 درصد، ازبکستان 84 درصد و از ایران 65 درصد است.

پنیر در ترکیه

در این گزارش شرایط محصول پنیر در کشور ترکیه هم بررسی شده است. در سال 2013 در کشور ترکیه 1.3 میلیارد لیر پنیر تولیدشده است. مهم ترین پنیر تولیدی کشور ترکیه پنیر سفید با سهمی 35 درصدی از ارزش تولید است. تلاش صنایع لبنی کشور ترکیه برای سرمایه گذاری در بهبود کیفیت بافت محصول و همچنین مقدار نمک موجود در محصول در راستای جذب مشتریان بیشتر است.

مهم ترین شرکت های تولیدکننده پنیر عبارت اند از: BIM، سوتاش، پینار سوت، ارتیسنال و یلدیز. شرکت های پینار سوت و یلدیز به دلیل استفاده از شبکه توزیع گسترده و بودجه تبلیغاتی مناسب که منجر به افزایش دسترسی مشتریان به محصولاتشان می شود نسبت به سایر شرکت های تولیدی رجحان دارند.

فارسی در سرانجام گزارش خود از چالش های تولید محصولات لبنی در ایران می گوید: محدود بودن مقاصد صادراتی؛ عدم تنوع تولید محصولات صادراتی نسبت به سایر رقبا؛ صادرات محصولاتی باارزش صادراتی کمتر نسبت به سایر رقبا.

او پیشنهاد می دهد: برای افزایش توان رقابت در مقابل کشورهای رقیب قراردادهای تجارت ترجیحی بسته شود برای بهبود زیرساخت ها صادرات محصولات لبنی به دلیل فسادپذیری بالای این محصولات تلاش شود.

مسائل صادرکننده ها در بازار عراق

بعد از سرانجام گزارش فارسی، میراسلام تیموری، رئیس هیات مدیره انجمن صنایع فراورده های لبنی در ایران درباره متفاوت بودن نوع پنیر صادراتی ایران با هلندی و آلمانی به کشورهای عراق و افغانستان گفت؛ تفاوت در قیمت به دلیل تفاوت در نوع محصول صادراتی است که در گزارش ارائه شده باید به این نکته اشاره شود. او همچنین از اطلاعات و آماری گفت که باید در دسترسی به بازارهای مقصد مورداستفاده قرار گیرد.

بعد از آن محمدهمایون عجمی، مدیر زنجیره تأمین صادرات کاله از مسائل صادرات محصولات لبنی به عراق گفت. به گفته عجمی مقاصد صادراتی ایران محدود به عراق و افغانستان است؛ او دلیل این را مراوده به ریال و تکیه به صرافی ها دانست، ولی از آنجایی که با دیگر کشورها مشکل نقل وانتقال مالی وجود دارد، کسی به آن بازارها رغبت ورود ندارد.

او معتقد است که در ایران سیاست به طور مستقیم بر تجارت اثرگذار است و فارغ از تحریم، تصمیم های خلق الساعه و لحظه ای مثل سامانه نیما عرصه را بر صادرکننده ها تنگ کرده است.

عجمی به شرایط مرز بین عراق و عربستان اشاره می کند و می گوید صادرات از عربستان به عراق در کمترین زمان ممکن و با سهولت و با حداقل هزینه انجام می شود.

او همچنین می گوید: 20 الی 40 درصد هزینه صادرات سهم لجستیک است که ترکیه حدود 13 درصد یارانه لجستیک به صادرکننده های خود می دهد. هزینه نقل وانتقال از ترکیه به عراق کمتر است و ترکیه به عنوان رقیب ایران در بازارهای عراق مذاکرات خوبی با این کشور داشته است ولی ما از این امکان ها بی نصیب هستیم. از طرفی در چند ماه اخیر در عراق به دلیل جنبش ضدایرانی علیه محصولات ایران سهم ما از 200 تریلی به 70 تریلی رسیده است. در این شرایط قیمت کالاهای ما از 500 دینار به 100 دینار رسیده؛ برای همین خیلی از شرکت های فعال امکان صادرات ندارند.

یا صادرات محصولات نوشیدنی به عراق ممنوع است، همچنین صادرات فراورده های گوشتی و مرغی به شمال عراق ممنوع است. البته در صادرات پنیر مسئله خاصی نداریم ولی در صادرات خامه مشکل داریم.

عجمی همچنین به آتش زدن کارخانه کاله در کربلا اشاره می کند و می گوید ما شرکت را راه انداخته ایم ولی بازهم رقابت با کشورهای خارجی در بازار عراق سخت است؛ دلیل این تنوع محصول نیست بلکه حریم ها و نوع حمایت دولت های آن ها از صادرکننده های خود است.

او معتقد است اگرچه کاله در کشورهای متعدد شرکت تأسیس کرده است ولی بازهم در بازگرداندن ارز با مسائل جدی روبرو است، شاید بقیه محصولات مسائل دوچندانی داشته باشند.

به گفته عجمی، فقط تمایل تاجر عراقی است که باعث حضور تجار ایرانی در بازار عراق شده است. مرزها در دست عشیره هاست و این مرزها برای عراقی ها اشتغال زایی دارد برای همین آن ها تمایل به همکاری و کار کردن با ایران هستند.

او به مرز ترکیه با عراق اشاره می کند: ترکیه یک مرز مشترک با عراق دارد با اسم ابراهیم خلیل در روز 10 برابر بیشتر از ایران ماشین آزاد می کند ولی ما چندین مرز خود نمی توانیم مانند آن ها عمل کنیم. ترکیه کالاهای خود را ترانزیت می کند ولی ما سه کامیون خود را در دو کامیون عراقی ترانشیپ می کنیم. عراقی ها محدودیت تن ندارند ولی ما بیشتر از 20 تن نمی توانیم بار حمل کنیم.

او همچنین به صادرکننده های متفرقه در بازار عراق هم اشاره می کند که رقابت را مشکل کرده است؛ آن ها محصولات متفرقه را با قیمت پایین تر در بازار عرضه می کنند.

بعد از آن تیموری درباره اینکه انجمن برای سروسامان دادن به تاجران متفرقه در بازار عراق چه راهبردی در اختیار دارد گفت. او معتقد است شرکت های کوچک عضو انجمن نیستند و پنیر هم محصولی نیست که شرکت های کوچک بتوانند با شرکت های بزرگ رقابت کنند.

بعد از آن محمد حسینی، قائم مقام شرکت لبنی چوپان از یارانه شرکت های ترکیه به صادرکننده های خود گفت و اینکه شرکت های ایرانی با چه مسائلی در حوزه حمل ونقل روبرو هستند.

در بخش دوم این نشست تخصصی گزارشی با بررسی و تحلیل فرایند قیمت های صادراتی محصولات منتخب لبنی و بررسی علل نوسان آن در بازارهای جهانی ارائه شد. حامد رفیعی، عضو هیأت علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه تهران در این گزارش فرایند مقدار تولید شیر ایران از سال 2001 تا 2017 را بررسی کرده است.

همچنین در این گزارش فرایند ارزش صادرات شیر و خامه تغلیظ نشده و بدون شکر، شیر و خامه با چربی کمتر از یک درصد، شیر و خامه با چربی 1 تا 6 درصد، شیر و خامه تغلیظ شده با شکر را در بازارهای هدف با مقایسه جایگاه ایران در میان رقبا بررسی شد. در بخش دیگر این گزارش عراق، افغانستان ترکمنستان بزرگ ترین مقصد محصولات ایران عنوان شد.

رفیعی در این گزارش از فرایند مقدار تولید شیر ایران در سال های 2001 تا 2017 گفت. در سال 2001 میزان تولید شیر در ایران 4.866 هزار تن بوده و در سال 2017 6.811 هزار تن رسیده است. یعنی رشد کلی تولید شیر حدود 40 درصد بوده است.

در این گزارش فرایند قیمت صادراتی شیر و خامه تغلیظ نشده و بدون شکر بررسی شد. به گفته رفیعی رتبه مقدار و ارزش صادراتی ایران در بازارهای جهانی شیر و خامه تغلیظ نشده و بدون شکر در سال 2001 مقدار صادر ایران 68 و ارزش صادرات 74 ف در سال 2017 مقدار صادرات 24 و رتبه ایران 15 است.

او از تداوم ایران رد بازار عراق و افغانستان گفت. همچنین شرایط ایران در صادرات شیر و خامه با یک درصد چربی بررسی شد که ایران 42 هزار تن در سال 2017 به عراق و افغانستان صادر کرده است.